Scholen worden door de inspectie gestimuleerd om werk te maken van de vrijheid om een toetsvolgsysteem te kiezen dat past bij hun visie en leerlingpopulatie. Nu steeds meer scholen kiezen voor de Dia-eindtoets, wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van een compleet nieuw leerlingvolgsysteem Diatoetsen. Vanaf het schooljaar 2019-2020 kunnen basisscholen gebruik maken van digitale, adaptieve volgtoetsen met voorleesfunctie voor taal en rekenen voor groep 6, 7 en 8. Het is ook mogelijk om als onderzoeksschool mee te doen, aan het normeringsonderzoek en/of de ontwikkelingsonderzoeken voor groep 3, 4 en 5, die beschikbaar zijn vanaf schooljaar 2020–2021. Meedoen aan onderzoek is een mooie manier om kennis te maken met het digitale systeem. Kiezen voor een gefaseerde invoering, te beginnen met de bovenbouw, kan ook natuurlijk.

Zinvol toetsen
De visie van Diataal is dat toetsen vooral zinvol moeten zijn, m.a.w. je moet er als leerkracht iets mee kunnen. Er moeten analyses bij gegeven worden die leerkrachten handvatten geven om leerlingen verder te helpen groeien richting het bereiken van het gewenste referentieniveau. Ook vinden we dat toetsen niet onnodig lang moeten duren. Het is zonde om teveel onderwijstijd te gebruiken voor het afnemen van teveel toetsen. Door goed onderzoek zijn wij in staat korte, maar valide toetsen te bieden. Zo duren de toetsen voor rekenen en begrijpend lezen elk ongeveer 1 uur, en bent u voor spelling 30 minuten en voor woordenschat 20 minuten kwijt. Per toetsperiode dus nog geen 3 uur onderwijstijd om alle toetsen af te nemen, mocht u er al voor kiezen om elke periode alle toetsen af te nemen.

Onderwijstijdbesparing en werkdrukverlichting
Als zeer prettig bijkomend voordeel betekent digitaal toetsen voor de leerkracht dat er geen nakijkwerk meer is. Zodra de toets gemaakt is, zijn de resultaten direct zichtbaar in de Dia-groeiwijzer. Ook een groot deel van de analyse is hierin terug te vinden. Op het moment dat u vertrouwd bent met het systeem bent u in staat in 15 minuten een groepsoverzicht te maken op niveau en onderwijsbehoefte van een leerling waarmee u de volgende dag aan de slag kunt! Naast een enorme onderwijstijdbesparing betekent dit ook een enorme werkdrukverlichting voor de leerkrachten.

Leerlingkenmerken en vaardigheden
Bovenstaande gaat natuurlijk over cognitieve vaardigheden van kinderen. Bij Diataal zijn wij ons ervan bewust dat een kind meer is dan ‘kennis’ en dat andere leerlingkenmerken en vaardigheden ook belangrijk zijn om te komen tot leren. Concentratie, motivatie, doorzettingsvermogen en taakbewustzijn, executieve vaardigheden, zelfbeeld, leerstijl, samenwerkingsvaardigheden … het zijn allemaal factoren die invloed hebben op het ontwikkelingsproces van kinderen. De vraag is alleen of wij als toetsaanbieders hier ook iets voor moeten aanbieden. 

Een aantal overwegingen:
- Je kunt bepaalde zaken als aandacht, concentratie, geheugen en zelfbeeld misschien als leerkracht wel afnemen in de vorm van een toets of test, maar het interpreteren van dit soort onderzoeken is toch echt werk van psychologen. Als leerkracht kun je hooguit een uitspraak doen van iets wat je ziet in de klas. Dus: ik zie dat Pietje vaak opkijkt, reageert als er geluid in de klas is. Hij werkt dan niet door en het duurt even voor hij dat weer oppakt. De vraag rijst of je dit soort zaken moet toetsen of gewoon observeert en ziet in je dagelijkse praktijk en vaak al genoteerd hebt in je administratiesysteem.
- Op welke leeftijd begin je met het afnemen van dit soort testen? Ga je kinderen niet al vroegtijdig een etiket opplakken?
- Kun je executieve vaardigheden, samenwerken, interesses e.d. meten in een test? In acht jaar onderwijstijd zie je als leerkrachten heel veel. Je ziet ook de invloed van externe factoren als ruzie op het schoolplein, ziektes, spanningen in de thuissituatie, leerkrachtwisselingen, etc. op deze vaardigheden. Daarnaast leveren oudergesprekken hiervoor veel informatie. Hebben we hier nog een aparte test in een onnatuurlijke toetssituatie voor nodig of hebben we dit al geregistreerd door het simpele feit dat we de leerlingen iedere dag 40 weken per jaar zien?
- Ook over zelfbeeld van leerlingen kunnen we nadenken. Wanneer we vermoeden dat hier sprake is van geen normale ontwikkeling zal met behulp van de intern begeleider deskundige zorg ingeschakeld zijn. Is daar een extra test voor nodig? Wij kunnen alleen uitspraken doen over zaken die wij daadwerkelijk in de klas zien.
- Willen wij weer extra onderwijstijd gaan steken in het afnemen van dit soort testen, toetsen, observaties?
- Zijn die observaties wel voor alle leerlingen nodig? Gaan dit soort onderzoeken niet leiden tot een self fulfilling prophecy? Ik moet er iets van vinden, dus leg ik ineens nadruk op iets wat ik anders als normaal zou bestempelen?
- Als ik deze toetsen afneem, zal ik de uitslagen moeten bestuderen en verwerken. Betekent dit een enorme werkdrukverzwaring?

Kortom: Hoe zinvol is het alles wat ertoe doet ook te toetsen? Wij onderschrijven het feit dat het heel belangrijk is om kinderen goed te observeren en te registreren wat we zien over al deze kenmerken en vaardigheden. Daar zijn goede observatie-instrumenten en gespreksformulieren voor nodig. Die kunnen helpen om met ouders en deskundigen in gesprek te gaan over hetgeen je ziet in de klas. Het interpreteren van dit soort instrumenten behoort echter zeer zorgvuldig te gebeuren. Een verkeerde interpretatie kan ook nadelig werken voor een leerling!

Het is belangrijk om tijdens oudergesprekken te praten over leerlingkenmerken en bevindingen van leerkrachten te toetsen aan de bevindingen van ouders. Van oudergesprekken wordt ook altijd verslag gedaan in het administratiesysteem. In acht jaar wordt daar heel wat in vermeld. Hebben extra jaarlijkse toetsen of testen meerwaarde? Voor leerkrachten de taak om over alle overwegingen goed na te denken alvorens een keuze te maken over wel of niet zelf afnemen van deze testen.

 

Auteur
Dilys Magielse